Swoją przedmowę do zbioru wykładów Ericha Fromma zatytułowanych Patologia normalności Reiner Funk rozpoczyna od znamiennych słów: „Na początku lat 50. Erich Fromm zajął się intensywnie zagadnieniem, czy człowiek żyjący we współczesnym społeczeństwie przemysłowym jest jeszcze zdrowy psychicznie”. Do jakich konkluzji doszedł Fromm? W Zdrowym społeczeństwie, książce napisanej w 1955 roku, stawia tezę, że chora może być kultura jako całość. I to nie jakaś wyizolowana kultura, ale ta konkretna, która obecnie zdominowała większość planety, czyli kultura zachodnia. Według Fromma: „Celem całego społeczno-gospodarczego rozwoju świata zachodniego jest wygoda materialna, względnie równy podział bogactwa, stabilna demokracja i pokój,w krajach zaś, które się najbardziej zbliżyły, znajdujemy najpoważniejsze objawy braku równowagi umysłowej!” Od czasu gdy napisał te słowa minęło 65 lat. Jeśli coś się zmieniło od tego czasu, to tylko na gorsze, czego najlepszym przykładem jest kryzys klimatyczny. Patologia normalności ludzi daje już efekty nie tylko psychiczne, ale i fizyczne, o czym Fromm nie mógł jeszcze wiedzieć, gdyż w czasie gdy pisał swoją książkę krzywe wykładnicze wzrostu dopiero ruszyły jak z kopyta.

Obecna sytuacja świata jest skutkiem planetarnego konformizmu, który trafnie zdefiniował Fromm:„Fakt, że miliony ludzi mają te same wady, nie czyni tych wad cnotami; fakt, że podzielają tyle błędnych przekonań, nie czyni tych przekonań prawdami; a fakt, że ludzie dzielą pewną formę patologii umysłowej z milionami innych ludzi, nie czyni ich zdrowymi”. Tak, dzisiaj to, co normalne jest patologiczne, bo przecież czymś normalnym jest konsumowanie, bez którego nie ma nieustannego wzrostu produkcji, PKB, zanieczyszczeń itd. W Patologii normalności czytamy: „Jedną z postaci współczesnej religii jest otaczanie czcią szczególnego bożka – bożka produkcji jako takiej”. Dzisiaj ten bożek ukazuje nam już swoje najciemniejsze oblicze.

Ludzi głoszących, że może być inaczej, że nie musimy oddawać hołdu owemu bożkowi oskarża się o bycie nienormalnymi. Jest to najczęstszy zarzut na przykład wobec Grety Thunberg. Uczestniczyłem niedawno w wymianie opinii na Facebooku na jej temat. Główne zarzuty, jakie padały wobec Grety to: „Jest chora psychicznie” i „Niech wraca do szkoły”. Tak, niech wróci, a wtedy szkoła wychowa ją na „zdrową” psychicznie, czyli dostosowaną do chorego społeczeństwa osobę, której jedynym sensem życia będzie konsumpcja. Ta patologia współczesnego świata niepokojąco przypomina uzależnienie od narkotyków czy alkoholu. Cóż, uzależnienie kończy się wtedy gdy jednostka albo umiera, albo dochodzi do przysłowiowej ściany i się zmienia. Ten drugi wariant jest jednak nader rzadki. W przypadku ludzkości koniec konsumpcyjnego uzależnienia będzie największą tragedią w jej historii. O ile nie po prostu jej ostatecznym końcem.