O zmianie i wolności

Viktor Frankl pisze w swej klasycznej książce Człowiek w poszukiwaniu sensu: „W sytuacji, której nie jesteśmy w stanie zmienić, stajemy przed wyzwaniem, które brzmi: zmień samego siebie”. Nie możemy zmienić tego, jak funkcjonuje ten świat. Nasza wolność w większości przypadków ogranicza się tylko do obrębu nas samych. A to znaczy, że w każdej sytuacji możemy zareagować tak, by uchronić swoją wolność i sens życia. Tak, by nie wejść w rolę bezwolnej ofiary, przytłoczonej tym, co nas warunkuje. I jak pokazuje Frankl, ta zmiana postawy wobec zewnętrznych wydarzeń i sytuacji jest możliwa nawet w obozie koncentracyjnym. Tym bardziej możemy ją zmienić w zwykłych okolicznościach życia, w relacji z kochaną osobą, z bliskimi, w pracy. Zawsze mamy wybór. Stoickie hasło „Drzwi są zawsze otwarte” można odnieść nie tylko do opuszczenia tego świata w akcie samobójstwa, w którym to kontekście zostało ono ukute. Nie, w każdej sytuacji naszego życia drzwi wolności są zawsze otwarte. Zawsze możemy zmienić swoją postawę wobec tego, co nam się przydarza. W cyklonie, jakim jest nasze życie, zawsze istnieje jego spokojne, ciche i wolne centrum, do którego możemy się odwołać i powiedzieć wszelkim zawirowaniom losu: „Zareaguję inaczej”. Albo, jak to napisał Albert Camus: „W odmętach zimy zrozumiałem, że w moim wnętrzu kryje się niezwyciężone lato”.

Nie tylko egzystencjalizm i stoicyzm mają podobną odpowiedź w kwestii fundamentalnej możliwości zmiany, opartej na wolności. Także buddyzm, ustami tantrycznego mistrza Milarepy, mówi: „Twoim problemem nie jest sansara, lecz twój stosunek do niej”. Według tantry sansara i nirwana to jedno, gdyż ostatecznie nirwana to nic innego jak dogłębne poznanie sansary, rozpoznanie jej prawdziwej natury. Buddyjska filozofia pustki (śunjata) jest wyrazem tego poznania. Twierdzi ona, że możliwa jest trwała zamiana percepcji, dzięki której rozpoznajemy zjawiska jako współzależne i nie posiadające trwałej istoty. A to oznacza, że możliwa jest wolność, że możliwa jest zmiana. Zamiast o pustce można zatem mówić o pełni, nieograniczonej możliwości zmiany. Puste jest także ja, i to chyba najważniejszy aspekt tej nauki, bowiem pustka ja oznacza możliwość zmiany przez odpuszczenie lgnięcia do niego, rozpoznanie go jako tylko konceptu i osiągnięcie nirwany – czyli innego stosunku do sansary, już nie zniekształconego przez ja, wolnego od ja.

Dodaj komentarz